چرا در سوره اول قرآن « بسم الله الرحمن الرحيم » يك آيه حساب شده ولي در بقيه سوره ها آيه حساب نشده ؟ 2- آيه « و لاانتم عابدون ما اعبد » چرا در سوره كافرون دو مرتبه نازل شده است ؟درهمه دنيا رسم است كه هر كار مهمي و پُر ارزش را به نام بزرگي از بزرگان آغاز ميكند , ما مسلمانان هم هر كاري را با نام خدا آغاز كرده و اگر بنام او نباشد , آن كار نا تمام است , به همين دليل در حديث معروفي از پيامبر ( ص) مي خوانيم { كل امر ذي بال لم يذكر فيه اسم الله فهو ابتر } يعني : هر كار مهمي كه بدون نام خدا شروع شود « ابتر » است . امير مؤمنان علي ( ص) فرمودند : « انسان هر كاري را مي خواهد انجام دهد بايد« بسم الله »بگويد و هر عملي را كه با نام خدا شروع نمائيم آن عمل خجسته و مبارك است .

آيا « بسم الله » جزء سوره قرآن است ؟ بلي در ميان دانشمندان و علماي شيعه اختلافي در اين مسئله نيست كه« بسم الله الرحمن الرحيم» جزء سوره حمد و همه سوره هاي قرآن است , اصولا ثبت « بسم الله » در متن قرآن مجيد در آغاز سوره ها خود گواه زنده اين امر است , زيرا ميدانيم در متن قرآن چيزي اضافه نشده و ذكر «بسم الله » در آغاز سوره ها از زمان پيامبر ( ص) تا كنون رايج بوده است .

و همينطور از نظر دانشمندان اهل تسنن به اتفاق. مانند پيشوايان اهل مكه و قاريان مانند؛ ابن كثير و عاصم و كسائي از قراء مشهور معتقدند كه« بسم الله» جزء سوره است. زيرا همه نقل كرده اند, كه تمام صحابه و كسانيكه بعد از آنها روي كار آمدند بر ذكر« بسم الله» در قرآن آغاز ميكردند. در تمام سوره ها به جزسوره توبه در حاليكه آنها متفقا توصيه ميكردند كه قرآن را از آنچه جزء قرآن نيست پيراسته دارند و به همين دليل « آمين » را در آخر سوره حمد ذكر نكرده و حذف نمودند ( و از همين جاست كه شيعيان بعد از خواندن حمد در نماز مجاز نيستند كه آمين بگويند. ) گذشته از اينها سيره مسلمين همراه بر اين بوده كه هنگام تلاوت قرآن« بسم الله» در آغاز هر سوره مي خوانند و به تواتر ثابت شده كه رسول مكرم اسلام ( ص) هر گاه قرآن تلاوت مي فرمودند آنرا تلاوت كرده اند و چگونه ممكن است كه چيزي جزء قرآن نباشد و پيامبر ( ص) دائم و همواره آنرا خوانده و مداومت داشته باشدند , و اما اينكه بعضي احتمال دادند كه« بسم الله» آيه مستقلي است كه جزء قرآن است اما جزء سوره نيست , احتمال بسيار ضعيف و سستي است. زيرا كه مفهوم و محتواي« بسم الله» نشان مي دهد كه براي ابتدا و آغاز كاري است , نه ا ينكه خود يك مفهوم و معني جدا و متسقل داشته باشد , تنها ايراد قابل ملاحضه اي كه مخالفان در اين رابطه دارند اين است كه ميگويند در شمارش آيات سوره هاي قرآن ( بجزء سوره حمد ) معمولا« بسم الله » را يك آيه حساب نمي كنند بلكه آيه نخست را بعد از آن قرار ميدهند .

پاسخ اين سئوال را مفسر بزرگ فخر رازي در تفسير خود با بيان ساده ميگويد « هيچ مانعي ندارد كه« بسم الله» در سوره حمد به تنهائي يك آيه باشد. و درسوره هاي ديگر قرآن جزئي از آيه اول محسوب گردد » (1) (همانگونه كه شما در سئوال مطرح فرموديد ) بنابراين مثلا در سوره كوثر « بسم الله الرحمن الرحيم انا اعطيناك الكوثر ..» همه يك آيه محسوب مي شود. به هر حال مسئله آنقدر روشن است كه ميگويند يك روز معاويه در نماز جماعت ,« بسم الله» را نگفت , بعد از نماز, جمعي از مهاجرين و انصار فرياد زدند « اسرقتَ اَم نسيتَ ؟ » آيا« بسم الله» را دزديدي يا فراموش كردي !؟

پس ,« بسم الله» جزء سوره است , مفسرين و علماء قرآء مشهور ,« بسم الله» در اول سوره حمد را يك آيه محسوب كرده , و در بعضي از سوره ها جزئي از آيه اول شمرده اند و از اينجاست كه در شمارش آيات قرآن اختلاف است .

جواب دوم :

تكرار آيه براي چيست ؟ در باره شأن و نزول سوره كافرون , روايت داريم كه اين سوره در باره گروهي ازسران مشرك قريش نازل شده است , روزي , وليد بن مغيره , عاص بن وائل , حارث بن قيس به پيامبر ( ص) گفتند , اي محمد تو بيا از آئين ما پيروي كن ما نيز از دين تو پيروي كرده و ترا در تمام امتيازات خود شريك مي كنيم , يكسال تو خدايان ما را عبادت كن , و يكسال ديگر ما خداي ترا عبادت مي كنيم . و اگر آئين تو بهتر بود , ما در آئين تو شريك بوده ايم , و اگر آئين ما خوبتر بود , تو بهره ات را بردي اي ؟ , پيامبر اسلام (ص) فرمودند پناه بخدا مي برم كه من چيزي را همتاي او قرار دهم . من منتظر فرمان پرودگار هستم , دراين هنگام سوره {قل يا ايها الكافرون} نازل شد و رسول الله به مسجد الحرام آمده در حاليكه جمعي از سران قريش در آنجا جمع بودند با لاسر آنها ايستاده و اين سوره را تا آخر قرائت فرمودند . آنها وقتي اين سوره را شنيده كاملا مأيوس شده و حضرت و يارانش را آزار دادند.

تكرار آيه سوم و پنجم برا ي چيست ؟

جواب : جمعي معتقدند كه اين تكرار براي مأيوس كردن كامل مشركان است و راه آنها را از راه مسلمانان جدا ميكند, و عدم سازش ميان توحيد و شرك را تأكيد ميكند , و چون مشركين دائم اصرار ميكردند تا پيامبر ( ص) را بسوي خود دعوت نمايند , قرآن هم نيز در رد آنان تكرار ميكند .

در روايتي از امام صادق ( ع ) نقل شده كه سئوال كردند در باره اين موضوع , امام فرمودند : سبب نزول اين آيات و تكرار آن اين بود كه قريش و كفار به رسولخدا ( ص ) پيشنهاد ميدادند كه يكسال تو خدايان ما را بپرست و سال ديگر ما خداي ترا پرستش كرده و سال سوم همينطور و سال چهارم و .... ما خداي ترا مي پرستيم , آيات فوق نازل شد و تمام اين پيشنها د ها را براي هميشه و در تمام سالها نفي كرده است .

جواب ديگر هم مفسرين مطرح كرده اند : كه تكرار آيه بخاطر اينستكه يكي ناظر به زمان حال وديگري ناظر به آينده است , يعني: نه درحال حاضر و نه در آينده هرگز معبود شما را پرستش نخواهم كرد .

جواب سوم اينكه : اولي اختلاف در معبود ها را بيان مي كند, و روي اختلاف در عبادت را يعني : نه معبود هاي شما را هرگز مي پرستم و نه چگونگي عبادت من همچون شماست , زيرا عبادت من خالصانه و خالي از هرگونه شرك است , و عبادت شما از بتها از روي تقليد كور كورانه گان است و عباد ت من نسبت به خدا از روي تحقيق و تشكر از نعمتها ي الهي است .

جواب چهارم: هم داده شده است و مفسرين اينگونه نوشته اند : در آيه دوم ميفرمايد : آنچه را شما اكنون مي پرستيد من پرستش نمي كنم و در آيه چهارم ميفرمايد من در گذشته هم نيز , معبود هاي شما را نمي پرستيدم تا چه رسد به امروز ( 4) موفق باشيد .

منابع :

1- بحار الانوار , جلد 16 , باب 58

.

2- تفسير نمونه ,جلد 1 , ص 19

3-تفسير مجمع البيان طبرسي , تفسير سوره كافرون.

4- تفسير نمونه , جزء 30 ,سوره كافرون.

به نقل از اداره پاسخگويي آستان قدس رضوي (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 59/400008)